Kullanıcıların otomatik vites araçları tercih etme sebepleri arasında geri kaydırma yapmaması, vites geçişlerinin oldukça hassas ve sessiz oluşu bulunmaktadır. Tabii ki kullanılan araç-marka modeline göre de değişim gösterebilir. Genel marka skalasına göre Japon, Alman ve Amerikan arabalarının vites sağlamlığı oldukça başarılıdır.

Bir aracın tam otomatik olduğunu nasıl anlayabiliriz? Vites kolunun altında (P-R-N-D-D-D4-D3 veya 3 -1-2-3-L-S veya O) gibi harf ve sayı seçenekleri bulunur. (Bunların açıklamalarını sayfanın en altında bulabilirsiniz.)

Sürüş konforundan bahsetmek gerekirse; araç kullanmaya yeni başlayan kişiler ve sürekli şehirler arası yol kat eden sürücüler için otomatik vitese sahip bir araba her zaman daha iyi bir seçim olabilir. Şehir içinde dur-kalk yapmanın manuel vitese oranla çok daha az yorucu olması, debriyajın olmaması, otomatik vites seçeneğine artı katıyor.

Hız performans konusuna gelince, hem düz yolda hem yokuşlarda ve inişlerde manuel vitese göre daha kolaylık sağladığını gözlemliyoruz. Yeni araba sürmeye başlayan sürücüler için otomatik vites geçişlerinde zaman kazanımı olur; bir alt veya bir üst vitese geçerken ki zaman dilimi manuel vitese göre daha hızlı ve daha pratiktir.

Yakıt tüketimi konusunda “Otomatik araç çok yakıyor.” diye ortada dolaşan bazı söylentiler var. Evet, manuel vites arabayla kıyaslarsak biraz yakıt fark edebiliyor ama gelişen teknolojide yakıtı az yakan motor seçenekleri üretildiğinden bu dezavantaj da ortadan kalkmış oluyor. Ayrıca şunu da söylemek gerekir ki manuel ve otomatik vites arasındaki fark en fazla 100 kilometrede 2 litredir. Rahatına düşkün bireyler için bu ufak farkın bir sorun olacağını zannetmiyorum.

Yarı Otomatik Vites ve Tam Otomatik Vites Arasındaki Farklar Nelerdir?

Araç firmaları, otomatik vites yerine daha çok yarı otomatik vites seçeneği üretmektedir. Daha ucuz olması en büyük etkenlerden birisidir. Aslında işin özüne indiğimizde manuel vites ile yarı otomatik vites arasında hiçbir fark yoktur. İki vites çeşidinde de baskı balata kullanılmaktadır. Manuel viteste debriyaj pedalı ile vites değiştirilirken yarı otomatik viteste bu işlem, kaputun altındaki mekanizmalar yardımıyla gerçekleşir.

Yarı otomatik vites otomatik vitese göre, vites geçişlerini daha fazla hissettirmektedir. Yokuşlarda ve rampalarda geriye kaydırma yapar; hatta sırf bunun için hill holder dediğimiz yokuş kalkış sitemini üretmişlerdir. Bu özellik sayesinde arabalar geriye kayma yapmaz ve sorunsuz bir şekilde korkmadan yolculuk yapmanıza olanak sağlar. Aracın yarı otomatik olup olmadığını anlamak içinde vites kolunun altında (R-N-A) harflerinin olması yeterlidir.

“Sürekli Değişken Şanzıman”

Avantajları

• Yumuşak ve sarsıntısız vites geçişleri
• Sağlamlık
• Yüksek torka dayanıklık
• Manuel kullanıma imkan verme

Dezavantajları

Hangi marka hangi tip geleneksel otomatik şanzıman kullanır?

• BMW tüm modeller (M modelleri hariç) –  8 ileri – ZF üretimi
• Mercedes – 7 ileri – 7G-Tronic
• VW – 8 ileri – ZF üretimi
• Honda CR-V – 9 ileri – ZF üretimi
• Opel – 6 ileri – AT6
• Audi – Tiptronic
• Peugeot – 6 ileri – EAT

Tork konverterinde, tıpkı pervaneleri anımsatan kapaklar bulunur. Bu kapakların ortasına da, onlardan daha küçük boyutta başka bir pervane daha yerleştirilmiştir. Bu küçük pervaneye Stator adı verilir.

Şekil – Tork Konverter Parçaları

Tork Konverter (Kilitsiz) 4 kısımdan oluşur. Kapak, Türbin, Stator, Impeller(Pervane-Pompa)
1- Kapak; Kapak impeller gövdesi ile kaynaklanarak birleştirilir ve tork konvertörünün gövdesini tamamlayarak kapalı bir hazne haline getirir. Diğer taraftan motor volanına monte edilerek tork konvertörünün motordan hareket almasını sağlar. Impeller ile kapak kaynak ile birleştirilir ve motor volanı döndükçe kapak ve dolayısı ile tork konvertörü de döner.
2- Türbin;  Şanzımana bağlı olan türbin için vantilatör örneğindeki fişe takılı olmadan dönebilen pervane de diyebiliriz. Bu parça hareketini impellerın yarattığı şanzıman yağı sirkülasyonu sayesinde gerçekleştirir ve hareketini şanzımana aktarır. Sonuç olarak motor ve dolayısı ile de impeller dönmezse türbin de dönmez.
3- Stator; Stator için tork konvertörünü tork konvertörü yapan beyni de denilebilir. Statorün yönlü kanatları sistem içindeki şanzıman yağının akışını dıştan içe doğru değiştirerek verimi yükseltir ve ana amacı torku katlamaktır. Stator olmasaydı motor torku belli bir süre 2-2.5 kata kadar daha yüksek bir şekilde şanzımana aktarılamazdı ve tork konvertörü yerine karşımızda aldığı hareketi doğrudan aktaran hidrolik bir kaplin olurdu. Yani tork konvertörü içindeki konverter ifadesini sağlayan parça statordür ve türbin döndükçe stator de tek taraflı olarak döner.
4- Impeller; Pervane. Bu parçada dış kapak içinde sabitlenmiş ince kanatçıklı bir pervane bulunur tork konvertörü kapağıyla beraber motor döndükçe sürekli döner. Tork konvertörünün yaklaşık yarısını bu parça oluşturur. Motordan aldığı hareket ile sürekli dönen impeller sayesinde tork konvertörünün içindeki şanzıman yağı hareket halindedir. Bu parçayı fişe takılı vantilatör olarak kafamızda canlandırabiliriz. Nasıl ki fişe takılı vantilatör havayı hareketlendiriyorsa impeller da şanzıman yağını hareketlendirir.

Kavrama Kilidi (Lock-Up Clutch); Düşük hızlarda impeller dönüş hızını türbine daha düşük kayıplarla (%4-%5) aktarsa da yüksek motor hızlarında kayıplar ve şanzıman yağında sıcaklık artmaya başlar. Aktarım kaybı olması ve yüksek sıcaklık da motorun ürettiği torkun şanzımana ve dolayısı ile tekerleklere eksik olarak gitmesi anlamına gelmektedir. İşte bu kaybı engelleyebilmek için kilit mekanizması impeller ve türbini kitleyerek aynı hız ile şanzıman yağından bağımsız olarak dönmesini sağlar. Kısacası tork konvetörü mekanik bir kaplin olarak çalışmaya başlar ve şanzıman yağının hareket aktarma etkisi kalmaz. Bu sayede hem aktarma kayıpları hem de yağ sıcaklığının artması engellenir.

Kendi içerisinde bir kinematiğe sahip olan planet dişlisi otomatik şanzımanın en çok tercih edilen parçalarından birisi olarak karşımıza çıkar. Güneş dişlilerinin verimliliğinin yükselmesine sağlarken çevre dişlisinin içerisinde yer alır. Planet dişlisi güneş dişlisinin alanındaki yörüngede dönme işlemini yapar ve yüksek devirleri düşük devirlere düşürür.

Bu sistem çevresinde hareket ettiği için ismini de buradan almaktadır. Düz planet dişlisi, helis planet dişlisi ve iş dişli olarak da isimlendirmeleri vardır. Bu dişlinin çok sayıda faydası ve işlevi vardır bunlardan birisi de yüksek tork kazanımı sağlamasıdır. Yapısı bakımından kompak ve küçük bir yapıya sahiptir. Planet dişlilerinin işleyişi ve verimliliği çok yüksektir uzun yıllar sorunsuz bir şekilde çalışma prensibine sahiptir. Planet dişli sistemi içeriden düzenleyici bir özelliği sahiptir bu sayede oluşan yükün eşit bir şekilde dağılmasını sağlar. Araç ve motor üzerinde oluşan yük belli bir seviye dişlilere de yansımaktadır bu yük eşit bir şekilde dağılmadığı zaman dişliler kısa sürede dağılır ve sorunlar çıkmaya başlar. Planet dişlisi de bu sistem içerisinde denge rolünü üstenir ortaya çıkan yükü dağıtarak dişliler uzun süre ve sorunsuz bir şekilde çalışmasını sağlar. Bu dişliler çok uzun yıllardır kullanılmak ve çeşitli amaçlara hizmet etmektedir. Dişli takımları çok sayıda sistem üzerinde kullanılır ve ortaya belli bir güç çıkar. Ortaya çıkan güç de planet dişlisi sayesinde otomatik transmisyonlarda kullanılır. Planet dişli sistemi sabit bir çevre dişlisi etrafında dönen pinyon dişlilerden aktarım yapabilen ve aracın düşük devrini ve yüksek tork elde etmesini sağlayan çok önemli bir sistemdir.

Bu dişliler çok hassas bir görev üstelendikleri için imalat sürecine çok dikkat edilmelidir. Yüksek teknolojiyle ve dünya standartlarında üretim yapılması çok önemlidir. Dişli sisteminden gelen sesler ve sorunlar varsa buna hemen müdahale edilmelidir. Gerekli bakımlar yapılmalı sistemde büyük sorunlar varsa bu dişlilerin vakit kaybetmeden değiştirilmesi gerekmektedir. Kullanım alanlarında göre çok çeşitli dişliler mevcuttur.

Planet dişlilerinin avantajları:

• Giriş ve çıkış mili koaksiyal olarak yerleştirilmiştir
• Yük birden fazla planet dişlisine dağılır
• Düşük dönme gücü yüksek verimlilik sağlar
• Birden fazla planet kademesinin kombinasyon olanağı sınırsız aktarma oranlarına erişilmesini mümkün kılar
• Redüktörün çeşitli parçalarını sabitleyerek planet transmisyon redüktörü yaratma elverişliliği
• Diferansiyel redüktör olarak ta kullanılabilir
• Uygun hacim gücü
• Geniş kullanım yelpazesi